Cognitieve dissonantie
Van jongs af aan intrigeerde het me al waarom mensen doen wat ze doen. Ik was vooral op zoek naar de verklaringen van het gedrag van anderen en ik vroeg me ook af waarom mensen soms juist niet doen wat ze eigenlijk willen doen.
Toen ik de term cognitieve dissonantie hoorde (ode aan sociaal psycholoog Leon Festinger!), raakte ik dan ook erg enthousiast. Eindelijk had ik dan een term geleerd voor dit interessante fenomeen.
Cognitief is een chic woord dat vooral door psychologen wordt gebruikt als ze het hebben over gedachtes/het denken. Dissonant is een woord wat ik terug heb horen komen in de muziektheorie. Het betekent het geluid van klanken die niet harmonieus samenklinken.
Zo kan het ook gaan met onze gedachtes en gedragingen. We hebben bepaalde overtuigingen, meningen en normen en waarden die niet samen gaan en daarmee in strijd zijn met ons gedrag.
Cognitieve dissonantie is dan ook de onaangename spanning die iemand ervaart bij het rechtvaardigen van tegenstrijdige overtuigingen, of bij handelen in strijd met de eigen overtuiging.
Zo kun je de overtuiging hebben dat je gezond wil eten, terwijl je tegelijkertijd een Snicker naar binnen werkt. Of de overtuiging dat je moet sparen voor die grote reis die je wilt doen, terwijl je vindt dat die schoenen uit de winkel je toch ook wel erg goed staan en nu erg hard nodig zijn. Het blijft echter niet alleen bij die overtuiging of die tegenstrijdige handeling, we zijn op dat moment ook ontzettend goed in staat excuses te bedenken, om te kunnen rechtvaardigen wat we doen. “Ach, ik heb de hele week al smoothies en boerenkool gegeten, een Snicker mag wel”. “Volgende maand krijg ik die bonus toch, en daar heb ik hard voor gewerkt dus ik verdien deze schoenen nu”. Dit doen we om onze ratio en ons gevoel uiteindelijk weer in balans te brengen.
De commerciële sector is er trouwens ook erg goed in om bepaalde excuses al aan ons voor te leggen en daarmee op ons gevoel in te spelen. We kennen allemaal die ene reclame met de uitspraak “because you’re worth it”. Of de mailtjes die je krijgt na een aankoop, met “gefeliciteerd met het kiezen van dit artikel”. Allemaal om ons te bevestigen dat we de juiste keuze hebben gemaakt om de vervelende twijfelgevoelens en spanningen die de aankoop bij ons teweegbrengt te verminderen.
We hebben het fenomeen cognitieve dissonantie vast wel eens ervaren allemaal wel lijkt me, en als je dit niet kent dan heb ik echt ontzettend respect voor je en wil ik je graag ontmoeten!
